Kaart (cartografie) - Elsloo (Limburg) (Elsloo)

Elsloo (Limburgs: Aelse) is een dorp aan de Maas en het Julianakanaal in de gemeente Stein in het zuiden van de Nederlandse provincie Limburg. De kern Elsloo telt circa inwoners. Het gehucht Catsop (met circa 600 inwoners) en de buurtschap Terhagen worden eveneens tot Elsloo gerekend.

Elsloo maakt aanspraak op de titel "oudste boerendorp van Nederland". Rond 5000 v.Chr. woonden hier reeds de bandkeramiekers. In de afgelopen honderd jaar zijn van deze eerste agrariërs op Nederlandse bodem al tientallen boerderijen en een begraafplaats blootgelegd. Bandkeramisch aardewerk uit Elsloo is in heel Zuid-Limburg teruggevonden. Opgravingen uit de Romeinse tijd hebben onder andere dakpannen, glazen flesjes en bronzen spelden opgeleverd, die thans in het streekmuseum bewaard worden.

Op de plek waar het oude kasteel van Elsloo was gelegen, in de loop der eeuwen weggespoeld door de Maas, zou in de vroege middeleeuwen een Karolingische palts hebben gestaan. Vroeger werd gedacht dat te Elsloo het Vikingenkamp Ascloha was gelegen, van waaruit omstreeks 880 talloze rooftochten in het Maas-Rijngebied werden ondernomen (onder andere de plundering van Maastricht in 881); tegenwoordig wordt meestal aangenomen dat het kamp te Asselt bij Roermond was gevestigd.

De latere burcht van Elsloo, waarvan nog delen bewaard zijn, wordt vanaf het jaar 1111 genoemd als woonplaats van de heren van Elsloo, een geslacht dat rond 1285 uitstierf. In de eeuwen daarna waren het kasteel en de heerlijkheid Elsloo in bezit van onder andere de families Van Schoonvorst, De Gavre en een bastaardtak van de familie Van Arberg.

In 1786 deed zich in Elsloo een controverse voor toen de rentmeester van Staats-Overmaas, Willem Hendrik van Panhuys (1734-1808), op 26 juli Elsloo in bezit kwam nemen namens de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, krachtens de bepalingen in het Verdrag van Fontainebleau (1785). Van Panhuys wilde dat desnoods met geweld doen, gesteund door 120 man van het Maastrichtse garnizoen, maar de Staten-Generaal hielden hem tegen. De heer van Elsloo, Nicolas Antoine van Arberg (1736-1813), riep de bevolking bijeen voor de ingang van de kerk en betoogde daar, in het Frans en daarna in het Nederlands, dat Elsloo vanouds een vrije rijksheerlijkheid was, dat de bepalingen van het Verdrag van Fontainebleau hier dus niet golden en dat men om die reden de eed op de Republiek niet hoefde af te leggen. Van Arberg werd gesteund door de Sittardse notaris P. Lintjens en de Maastrichtse advocaat Charles Roemers. Nadat de rechtsgeleerde A.L Pélerin had uitgeplozen dat Elsloo weliswaar geen onderdeel was van het land van Valkenburg, maar er juridisch wel degelijk aan ondergeschikt was, gooide Van Arberg het over een andere boeg en probeerde hij de heerlijkheid aan de Republiek te verkopen. Roemers wist hem er van te overtuigen dat dit laatste slecht voor de bevolking zou zijn, onder meer vanwege de hogere belastingen en het verlies van inkomsten van de kerk. De controverse sleepte zich voort tot de komst van de Fransen in 1794, waardoor de zaak irrelevant werd. Van Arberg, de laatste heer van Elsloo, bleef weliswaar nog enige tijd in het kasteel wonen, maar raakte door de inlijving van het Maasland in de Eerste Franse Republiek al zijn heerlijke rechten kwijt.

Tot 1982 was Elsloo een zelfstandige gemeente, waarna ze is opgegaan in de huidige gemeente Stein.